কপিলী ফল্ট জ’ন কি?

কপিলি ফল্ট জ'ন হৈছে উত্তৰ-পূব দিশলৈ যোৱা, গভীৰভাৱে নিহিত ফল্ট চিষ্টেম বা লাইনমেণ্ট, প্ৰায় ৩০০ কিলোমিটাৰ দীঘল আৰু ৫০ কিলোমিটাৰ বহল।ই পশ্চিম মণিপুৰৰ পৰা অসমৰ মাজেৰে আৰু তাৰ পাছত ভূটান-অৰুণাচল-অসম ত্ৰি-সংযোগলৈকে বিস্তৃত হৈ আছে।ভূতাত্ত্বিকভাৱে ইয়াক ট্ৰেন্সপ্ৰেচনেল ফ্ৰেক্টৰ জ'ন বুলি গণ্য কৰা হয়। এই ফল্ট জ'নটো হিমালয়ৰ ফ্ৰন্টাল থ্ৰাষ্টৰ অতি ওচৰত অৱস্থিত, আৰু ইয়াৰ আচৰণ ইউৰেছিয়ান প্লেটৰ তলৰ ভাৰতীয় প্লেটৰ সংঘৰ্ষ টেকটনিক্স আৰু ভাৰত-বাৰ্মা অঞ্চলৰ ছাবডাকচন বৈশিষ্ট্যৰ দ্বাৰা প্ৰভাৱিত হয়।ভাৰতীয় ভূমিকম্পবিজ্ঞানৰ শ্ৰেণীবিভাজনত এই অঞ্চলটোক ভূমিকম্প বিপদ মণ্ডল পঞ্চম (সৰ্বোচ্চ শ্ৰেণী) হিচাপে শ্ৰেণীভুক্ত কৰা হৈছে।গভীৰতালৈ শিপাই থকা এই ফল্টটোক জটিল টেকটনিক পৰিৱেশত থকাৰ বাবে ভূমিকম্পৰ বাবে অতি দুৰ্বল বুলি গণ্য কৰা হয় ।

হিমালয়ৰ ভূতাত্ত্বিক অস্থিৰতা

হিমালয়ৰ পৰ্বত শ্ৰেণী এতিয়াও পূৰ্ণ ৰূপে গঠিত হোৱা নাই, ইয়াৰ ফলত এই অঞ্চল অতি স্পৰ্শকাতৰ হৈ আছে। তদুপৰি, শেহতীয়াকৈ ভাৰতীয় টেকটনিক ফলক উত্তৰ দিশে সৰিবলৈ ধৰিছে। বিশেষকৈ, উজনি অসমৰ তিনিচুকীয়া আৰু ধেমাজিৰ দিশে হিমালয়ৰ কিলাকুটীয়া ভাঁজবোৰৰ প্ৰভাৱ অধিক বেছি দেখা যায়। লগতে, এই ফলক বছৰি প্ৰায় ছয় ছেন্টিমিটাৰকৈ ম্যানমাৰ ফলকত সোমাই গৈ থাকে। ফলকে উত্তৰ-পূব অভিমুখে সৰাৰ কাৰণে অসমৰ ভূতাত্ত্বিক অৱস্থাত প্ৰভাৱ পৰিছে।

চ্যুতি বা ফল্টৰ প্ৰভাৱ

এই গতিৰ ফলত অসমত কেইবাটাও ভূতাত্ত্বিক সমস্যাৰ সৃষ্টি হৈছে। অৰুণাচল–অসম সীমান্তত থকা বাউণ্ডেৰী ফল্ট আৰু অসমৰ মাজেদি ডিফু, কপিলী উপত্যকা হয়ে তেজপুৰলৈ বিস্তৃত কপিলী ফল্ট বিশেষকৈ উল্লেখযোগ্য। কপিলী ফল্টটো প্ৰাচীন চ্যুতি, য’ত ফলকৰ গতিৰ খুন্দা বেছিভাগ সময়তে কেন্দ্ৰীভূত হয়।

ফলকে যেতিয়া সৰে, সেই খুন্দা এই ফল্টবোৰত পৰে আৰু তাৰ ফলত মধ্য অসম তথা নামনি অসমৰ বিভিন্ন অঞ্চলত ভূমিকম্প দেখা যায়। লগতে উত্তৰ-পূৰ্বাঞ্চলৰ লিডু–মাৰ্ঘেৰিটা আৰু নাগালেণ্ডৰ মন জিলা অঞ্চললৈ বছৰি প্ৰায় ছয় ছেন্টিমিটাৰকৈ প্লেট গতি কৰি সোমাই গৈ আছে। ইয়াৰ ফলত জিঅ'–টেকটনিক বা ভূকেন্দ্ৰিক সমস্যাসমূহ সৃষ্টিৰ সম্ভাৱনা সদায় থাকে।

ভূমিকম্পীয় কাৰ্য্যকলাপ আৰু অতীতৰ ভূমিকম্পৰ প্ৰমাণ

ঐতিহাসিক বৃহৎ ভূমিকম্প

১৮৬৯ চনৰ কাছাৰ ভূমিকম্প:

১৮৬৯ চনৰ ১০ জানুৱাৰীত অসমৰ কাছাৰ অঞ্চলত এটা বৃহৎ ভূমিকম্পই ৭.০–৭.৮ৰ ভিতৰত অনুমান কৰা হয়। এই ভূমিকম্পটো কপিলী ফল্ট জ’নৰ কেন্দ্ৰীয় অংশৰ সৈতে জড়িত বুলি ধাৰণা কৰা হৈছ। সেই সময়ৰ ব্ৰিটিছ ৰেকৰ্ডসমূহে মাটিত দীঘলীয়া ফাট, অট্টালিকাৰ ভয়াৱহ ক্ষতি আৰু বানপানীৰ সমভূমিত ডুব যোৱাৰ ব্যাপক সংঘটনৰ ইংগিত দিয়ে। কোনো কোনো

ঠাইত পানীৰে ভৰি থকা মাটি ফুলি তৰল পদাৰ্থৰ সৃষ্টি হৈছিল। এই পৰিঘটনাক কে এফ জেডৰ কাৰ্যকলাপ আৰু ইয়াৰ বৃহৎ পৰিমাণৰ শক্তি মুক্ত কৰাৰ সম্ভাৱনাৰ প্ৰাৰম্ভিক প্ৰমাণ বুলি গণ্য কৰা হয়।

অসমত ভয়ংকৰ ভূমিকম্প

এই প্ৰক্ৰিয়াটো নিৰন্তৰ, কিন্তু কেতিয়া ক্ৰিয়াশীল হ’ব সেইটো মাটিৰ গভীৰতাত নিৰ্ভৰ কৰি ঘটে, যাৰ সময় আগতীয়াকৈ ক’ব পৰা নাযায়। ১৮৯৭ চনত ৮.১ মাত্ৰাৰ ভূমিকম্প আৰু ১৯৫০ চনত প্ৰায় ৮ মাত্ৰাৰ ভূমিকম্পই অসমত ভয়ংকৰ ধ্বংস ডাঙি আনিছিল। এই ইতিহাস লক্ষ্য কৰিলে পুনৰ এক বৃহৎ ভূমিকম্প অসমত হ’ব পাৰে বুলি বিশেষজ্ঞসকল সতর্ক কৰি আহিছে। সৰু-সৰু ভূমিকম্প সদায় চলি থাকিব পাৰে, কিন্তু বৃহৎ ভূমিকম্প কেতিয়া হ’ব সেইটো সম্পূৰ্ণৰূপে ফলকৰ গতি আৰু সক্ৰিয়তাৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে।

১৯৪৩ চনৰ কাৰ্বি পাহাৰৰ ভূমিকম্প:

১৯৪৩ চনৰ ২৩ অক্টোবৰত প্ৰায় ৭.৩ প্ৰাবল্যৰ ভূমিকম্পই কাৰ্বি পাহাৰ অঞ্চল (অসম)ত আঘাত সানে। অসম, নাগালেণ্ড, অৰুণাচল প্ৰদেশলৈকে ইয়াৰ প্ৰভাৱ অনুভৱ কৰা হৈছিল। ভূমিকম্পৰ ফলত ভূমিস্খলন, শিল ছিটিকি পৰা, ঘৰ ভাঙি পৰা, ৰেলপথ আৰু পথত ফাট মেলাৰ সৃষ্টি হয়। এই পৰিঘটনাক কপিলী ফল্টৰ গভীৰভাৱে সোমাই থকা কাৰ্যকলাপৰ উল্লেখযোগ্য প্ৰমাণ হিচাপে গণ্য কৰা হয়।

শেহতীয়া কাৰ্য্যকলাপ

১৯৮৪–২০১৯ চনৰ ভিতৰত কে এফ জেডত কমেও এঘাৰটা ভয়াৱহ ভূমিকম্প (মাত্ৰা ৫.০–৬.৭) সংঘটিত হৈছিল। ইয়াৰে বেছিভাগেই আছিল ষ্ট্ৰাইক-স্লিপ প্ৰকৃতিৰ।

শেহতীয়াকৈ হোৱা ডাঙৰ ডাঙৰ পৰিঘটনা:

২৮ এপ্ৰিল, ২০২১: শোণিতপুৰ জিলা (উত্তৰ খণ্ড) ৬.১ প্ৰাবল্যৰ ভূমিকম্পৰ ফলত প্ৰাণ আৰু ক্ষতি, ভূমিস্খলন, মাটিৰ ফাট, মাটি তৰল হৈ পৰে।

২৭ ফেব্ৰুৱাৰী (পূৰ্বৰ পৰিঘটনা): কপিলি ফল্টৰ ওচৰত ৫.০ প্ৰাবল্যৰ ভূমিকম্প সংঘটিত হয়, যিয়ে চলি থকা চাপৰ মুক্তিৰ ইংগিত দিয়ে।

শেহতীয়া গৱেষণা আৰু নতুন তথ্য

১/ তৰলীকৰণৰ প্ৰমাণ

বিজ্ঞানীসকলে কলং নদীৰ বানপানীৰ সমভূমিত ভূমিকম্পীয় তৰলীকৰণৰ প্ৰমাণ পাইছিল। যেনে বালিৰ বান্ধ আৰু বালিৰ তলৰ অংশ। পানীৰে পৰিপূৰ্ণ মাটিৰ শক্তি হেৰুৱাই তীব্ৰ জোকাৰণিৰ সময়ত তৰল পদাৰ্থৰ দৰে আচৰণ কৰিলে এনে হয়।

২/ অতীতৰ পৰিঘটনাৰ সময় নিৰ্ধাৰণ

বিজ্ঞানীসকলে আলোকীয়ভাৱে উদ্দীপিত লুমিনেচেন্স (OSL) ব্যৱহাৰ কৰি পলসৰ স্তৰ অধ্যয়ন কৰি কিছুমান পৰিঘটনাৰ তাৰিখ নিৰ্ণয় কৰিছে।প্ৰায় ৪৮০ বছৰ আগতে তৰলীকৰণৰ ফলত হোৱা এটা বৃহৎ ভূমিকম্প সংঘটিত হৈছিল। ইয়াৰ ফলত ফল্টটোৰ ফাটি যোৱাৰ ইতিহাস বুজিবলৈ সহায় হৈছিল।

৩/দুৰ্বলতা মূল্যায়ন

অতীতৰ বৃহৎ আৰু মধ্যমীয়া ভূমিকম্প আৰু শেহতীয়া কাৰ্যকলাপৰ ভিত্তিত গৱেষকসকলে বিশ্বাস কৰে যে কেন্দ্ৰীয় অংশটো বিশেষভাৱে বৃহৎ ভূমিকম্পৰ বাবে সহজলভ্য।ইতিমধ্যে উত্তৰ আৰু দক্ষিণৰ অংশবোৰ ডাঙৰ ভূমিকম্পত ফাটি গৈছে (যেনে, ২০০৯ ভূটান, ২০১৬ মণিপুৰ), ইয়াৰ পৰা বুজা যায় যে বিভিন্ন খণ্ডত চাপ জমা হৈছে আৰু মুক্ত হৈ আছে।

৪/ গভীৰতা আৰু গঠন

এই ফল্টটোৱে প্ৰায় ৫০ কিলোমিটাৰ গভীৰতালৈকে ভূমিকম্পৰ সৃষ্টি কৰিব পাৰে। কিছুমান খণ্ডত সক্ৰিয় বিকৃতি মণ্ডলৰ প্ৰস্থ ১০০ কিলোমিটাৰ পৰ্যন্ত।

ই কিয় গুৰুত্বপূৰ্ণ: বিপদ আৰু প্ৰভাৱ

৭.০ বা তাতকৈ অধিক প্ৰাবল্যৰ ভূমিকম্পৰ ভয়াৱহ পৰিণতি হ’ব, কিয়নো ওচৰতে বহুতো ঘন জনবসতিপূৰ্ণ অঞ্চল আৰু চহৰ (যেনে গুৱাহাটী) অৱস্থিত।

মূল বিপদসমূহ:

পুৰণি অট্টালিকা, দলং, পানী আৰু বিদ্যুৎ যোগান লাইনবোৰ শক্তিশালী ভূমিকম্প প্ৰতিৰোধ ক্ষমতাৰে নিৰ্মাণ কৰা নহয়।

গৌণ বিপদ: তৰলীকৰণ, ভূমিস্খলন, মাটিৰ ফাট, ভেটি বিকল হোৱা, আৰু বানপানী।

২০২১ চনৰ শোণিতপুৰ ভূমিকম্পই ইতিমধ্যে এই বিপদসমূহৰ বাস্তৱতা প্ৰদৰ্শন কৰিছে।

কি অনিশ্চিত হৈ আছে?

পৰৱৰ্তী বৃহৎ ভূমিকম্প কেতিয়া হ’ব? ইয়াৰ সঠিক সময় কোনেও ভৱিষ্যদ্বাণী কৰিব নোৱাৰে। কোনটো খণ্ড ফাটি যাব? কেন্দ্ৰীয় খণ্ডটোক দুৰ্বল বুলি গণ্য কৰা হয়, কিন্তু গতিশীলতা ভিন্ন হ’ব পাৰে। মাত্ৰাৰ পৰিসৰ: ই ৭.০তকৈ অধিক হ’ব বুলি অনুমান কৰা হৈছে, কিন্তু ই নিৰ্ভৰ কৰিব কিমান সময় ফাটি যায় আৰু কিমান চাপ মুক্ত হয় তাৰ ওপৰত।

 ইয়াৰ প্ৰভাৱ আৰু কি কৰা উচিত:

১/ ভূমিকম্পীয় বিপদৰ মূল্যায়ন:

ফল্ট লাইন আৰু ছেগমেণ্টৰ উচ্চ-ৰিজ'লিউচন মেপিং।

ভূতাত্ত্বিক/পুৰাভূমিকম্পীয় অধ্যয়নৰ দ্বাৰা সম্পূৰ্ণ অতীতৰ ইতিহাস তৈয়াৰ কৰা।

২) ভূমিকম্পৰ প্ৰস্তুতি আৰু নীতি:

বিল্ডিং কোড কঠোৰভাৱে বলবৎ কৰা আৰু পুৰণি অট্টালিকাসমূহ শক্তিশালী কৰা।

ভূমি ব্যৱহাৰৰ পৰিকল্পনা: সংবেদনশীল মাটি বা ফল্ট লাইনৰ ওচৰত জটিল গঠন নিৰ্মাণ কৰিব নালাগে।

আগতীয়া সতৰ্কবাণী ব্যৱস্থা, সম্প্ৰদায়ৰ সজাগতা, আৰু অনুশীলন।

৩/ নিৰীক্ষণ আৰু গৱেষণা

অধিক ঘন ভূমিকম্পীয় নেটৱৰ্ক (ষ্টেচনৰ সংখ্যা বৃদ্ধি)।

জিপিএছ/ইনছাৰ জৰীপৰ জৰিয়তে মাটিৰ বিকৃতি নিৰীক্ষণ কৰা।

৪/ দুৰ্যোগৰ আশংকা হ্ৰাস কৰা

চিকিৎসালয়, বিদ্যালয়, জৰুৰীকালীন কেন্দ্ৰৰ গাঁথনিগত সুৰক্ষা পৰীক্ষা কৰিব লাগে।

জৰুৰীকালীন পৰিকল্পনা: কোনো বৃহৎ ভূমিকম্প হ’লে খালী কৰা, সেৱা, আৰু যোগান ব্যৱস্থা আগতীয়াকৈ প্ৰস্তুত কৰিব লাগে।

কপিলী ফল্ট জ’ন হৈছে উত্তৰ-পূব ভাৰতৰ এক সক্ৰিয়, গভীৰভাৱে নিহিত ফল্ট ব্যৱস্থা, যাৰ ইতিহাস মধ্যমীয়াৰ পৰা বৃহৎ ভূমিকম্পৰ ইতিহাস আছে। ১৮৬৯ চনৰ কাছাৰ আৰু ১৯৪৩ চনৰ মিকিৰ পাহাৰৰ ভূমিকম্পৰ দৰে বৃহৎ ভূমিকম্পই ইয়াৰ সম্ভাৱনা আৰু বিপদ স্পষ্টভাৱে প্ৰদৰ্শন কৰে। জনসংখ্যা কেন্দ্ৰৰ ওচৰত থকাৰ বাবে, অতীতৰ পৰিঘটনা, তৰলীকৰণৰ প্ৰমাণ আৰু শেহতীয়া ভূমিকম্পীয় কাৰ্যকলাপে ইয়াক আওকাণ নকৰা অঞ্চল কৰি তুলিছে।যদিও ভৱিষ্যতৰ ভূমিকম্পৰ নিৰ্দিষ্ট সময় বা তীব্ৰতা আধুনিক বিজ্ঞানৰ ক্ষেত্ৰৰ বাহিৰত, তথাপিও ভাবুকি বাস্তৱিক। গতিকে বিপদ হ্ৰাস কৰাৰ লগতে ভৱিষ্যতৰ দুৰ্যোগৰ বাবে প্ৰস্তুতি নিশ্চিত কৰিবলৈ বৈজ্ঞানিক, অভিযান্ত্ৰিক, নীতি, আৰু সমাজ পৰ্যায়ত সক্ৰিয় পদক্ষেপ লোৱাটো অতি প্ৰয়োজনীয়।