মণিপুৰ ভাৰতৰ এখন ৰত্নভূমি আৰু চহকী সাংস্কৃতিক ঐতিহ্য আৰু পৰম্পৰাগত কলাৰ বাবে পৰিচিত ।  আজিৰ ৰাজ্যখন হিংসা আৰু ৰক্তপাতৰ সাধাৰণ বৈশিষ্ট্য হৈ পৰিছে ।  সমস্যাটো ইমানেই উচ্চাৰিত যে আন ৰাজ্যৰ লোকসকলে এই সৰু ৰাজ্যখনৰ প্ৰচলিত সমস্যাৰ জৰিয়তে ব্যাপকভাৱে স্বীকৃতি দিয়ে । এই  বিদ্ৰোহে বৰ্তমানৰ উন্নয়ন প্ৰক্ৰিয়াসমূহৰ প্ৰতি ভাবুকি কঢ়িয়াই আনিছে আৰু ৰাষ্ট্ৰৰ উন্নয়নৰ বাবে ই ডাঙৰ বাধা হৈ পৰিছে ।  আচলতে যোৱা শতিকাৰ সত্তৰৰ দশকৰ শেষৰ ফালে বিদ্ৰোহৰ উত্থান ঘটিছিল ।  পিছলৈ ই ৰাজ্যখনৰ লগতে কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰৰ পদ্ধতিগত কাৰ্য্যকলাপত প্ৰচণ্ড হেঁচা আৰু বহুতো ধ্বংসৰ সৃষ্টি কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰে । সময়ৰ লগে লগে, নিজৰ মাজত মতাদৰ্শৰ পাৰ্থক্যৰ বাবে বিদ্ৰোহী গোট আৰু ফৈদৰ গোটৰ সংখ্যা বৃদ্ধি পাইছে । তেওঁলোকে ইজনে সিজনৰ বিৰুদ্ধে অহৰহ যুঁজ দি আহিছে । আনহাতে, ৰাজ্যত বিদ্ৰোহী কাৰ্যকলাপ নিয়ন্ত্ৰণৰ উদ্দেশ্যে মণিপুৰত সশস্ত্ৰ বাহিনী মোতায়েন কৰা হৈছে,  যিবোৰ বিস্তৃত ক্ষমতাৰে সজ্জিত হৈ আছে । শেষত সাধাৰণ মানুহ এনে কাৰ্যকলাপৰ বাবে ক্ষতিগ্ৰস্ত হৈছে ।

মণিপুৰ বিদ্ৰোহৰ আৰম্ভণি

ভাৰতৰ স্বাধীনতাৰ পিছৰে পৰা উত্তৰ-পূব অঞ্চলৰ ভাৰতৰ অন্যতম গুৰুত্বপূৰ্ণ ৰাজ্য মণিপুৰ বিদ্ৰোহৰ দ্বাৰা প্ৰভাৱিত হৈ আহিছে । মণিপুৰৰ বিদ্ৰোহ হৈছে ভাৰত আৰু কেইবাটাও বিচ্ছিন্নতাবাদী বিদ্ৰোহী গোটৰ মাজত চলি থকা সশস্ত্ৰ সংঘাত, যিটো মণিপুৰ ৰাজ্যত সংঘটিত হৈছে । 'মণিপুৰ'ৰ বিদ্ৰোহ উত্তৰ-পূব ভাৰতৰ বহল বিদ্ৰোহৰ পট, ই এটা জাতীয় মুক্তি যুদ্ধৰ লগতে এটা জাতিগত সংঘাতৰ সংমিশ্ৰণ ঘটাইছে । মণিপুৰৰ বিদ্ৰোহৰ সমস্যাটো ১৯৬০ আৰু ১৯৭০ চনত অস্তিত্ব লাভ কৰিছিল । মণিপুৰ ভাৰতত একত্ৰিত হোৱাৰ সময়ত বিদ্ৰোহৰ কোনো সমস্যা নাছিল । পিছলৈ একত্ৰীকৰণৰ বিৰোধীয়ে লাহে লাহে সংগ্ৰাম আৰম্ভ কৰিলে আৰু এতিয়া ই হৈ পৰিছে ৰাজ্যখনৰ লগতে কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰৰ প্ৰতিও বিভিন্ন ধৰণৰ বিদ্ৰোহৰ একাধিক সমস্যাৰ সৃষ্টি কৰি ইয়াৰ ডাঙৰ বাধা হৈ পৰিছে ।

ইংলো মণিপুৰ যুদ্ধ আছিল ব্ৰিটিছ সাম্ৰাজ্য আৰু মণিপুৰ ৰাজ্যৰ মাজত হোৱা সশস্ত্ৰ সংঘাত । ব্ৰিটিছ বিজয়ী হৈ  ১৮৯১ চনৰ ৩১ মাৰ্চৰ পৰা ২৭ এপ্ৰিলৰ ভিতৰত হোৱা যুদ্ধৰ অন্ত পৰিল । ইংলো মণিপুৰ যুদ্ধৰ ব্ৰিটিছ অনুসৰণৰ দ্বাৰা মণিপুৰ ৰাজ্য জয় কৰা হয় আৰু ই ব্ৰিটিছ ৰক্ষিত অঞ্চলত পৰিণত হয় ।  ১৯৪৯ চনৰ ১৫ অক্টোবৰত মণিপুৰ ৰাজ্য ভাৰতীয় সংঘৰ সৈতে একত্ৰিত কৰা হয় । কিন্তু বহু বছৰৰ পিছতহে ১৯৭২ চনত ইয়াক পৃথক ৰাজ্য হিচাপে ঘোষণা কৰা হয় ।  মণিপুৰৰ 'বলপূৰ্বক' একত্ৰীকৰণ আৰু ইয়াক পূৰ্ণাংগ ৰাষ্ট্ৰ প্ৰদান কৰাত পলম হোৱাৰ বাবে মণিপুৰৰ জনসাধাৰণে অতিশয় ক্ষোভিত হৈ পৰিছিল  আৰু ইয়াৰ পৰিণতিত ৰাজ্যখনত উত্থাপিত হল প্ৰথমটো বিদ্ৰোহী সংগঠন  United Nation Liberation Front(UNLF), যিটো ১৯৬৪ চনৰ ২৪ নৱেম্বৰত গঠন কৰা হৈছিল । আৰু এই সংগঠনৰ দাবী আছিল এখন পৃথক, ধৰ্মনিৰপেক্ষ, সমাজবাদী, সাৰ্বভৌম মণিপুৰ গঠন কৰা ।

 তাৰ পিছৰ লাহে লাহে বছৰবোৰত এটা এটাকৈ বিদ্ৰোহী সংগঠন গঠন হব ধৰিলে  যেনে -

People’s Liberation Army (PLA) ১৯৭৮,২৫ ছেপ্তেম্বৰ,  People’s Revolutionary Party of Kangleipak(PREPAK) ১৯৭৭,৯ অক্তোবৰ,  Kangleipak Communist Party (KCP)  ১৯৮০ এপ্ৰিল, Kanglei Yawol Kanna Lup (KYKL),  Zeliangrong United Front (ZUF),  Peoples United Liberation Front (PULF)  আদিৰ লগতে বহুতো উগ্ৰপন্থী সংগঠন গঠন কৰা হৈছিল ।  এই উপত্যকা ভিত্তিক সংগঠনসমূহে স্বাধীন মণিপুৰৰ দাবী জনাই আহিছে ।

ইয়াৰ উপাদানসমূহ

কুকি নগা সংঘৰ্ষ

কুকি আৰু নগাসকল উত্তৰ-পূব ভাৰতৰ মণিপুৰ ৰাজ্যৰ দুটা প্ৰধান জনগোষ্ঠী । নগা বিদ্ৰোহীয়ে এই অঞ্চলসমূহত কুকিসকলৰ অবিৰত বাসস্থানক তেওঁলোকৰ নাগালিমৰ ধাৰণা বাস্তৱায়িত কৰাৰ প্ৰধান বাধা হিচাপে গণ্য কৰে । কুকি নগাৰ সংঘাত পৰিচয় আৰু মাটি সুৰক্ষিত কৰাৰ বাবে আৰম্ভ হৈছিল কাৰণ কিছুমান কুকি বসতি থকা অঞ্চল নগা বসবাস কৰা অঞ্চলৰ সৈতে মিলি গৈছিল । সেই অঞ্চলসমূহত বাণিজ্য আৰু সংস্কৃতিৰ কাৰ্য্যকলাপত আধিপত্য বিস্তাৰ কৰিবলৈ অপেক্ষা কৰি থকা দুয়োটা সম্প্ৰদায়ে প্ৰায়ে হিংসাত্মক তৰ্কত লিপ্ত হৈছিল, গাঁওসমূহ জ্বলাই দিয়া,  নাগৰিকসকলক হত্যা কৰা ইত্যাদি ইত্যাদি ।  ১৯৯২ চনৰ পৰা ১৯৯৪ চনৰ ভিতৰত নাগালেণ্ডৰ ৰাষ্ট্ৰীয় সামাজিক পৰিষদৰ নেতৃত্বত নগা গোটসমূহে কুকিৰ সৈতে সংঘৰ্ষত লিপ্ত হয় আৰু প্ৰায় ১০০০ কুকি লোকৰ মৃত্যু হয় ।  মণিপুৰৰ যিবোৰ অঞ্চল এনএছচিএন(আইএম)য়ে গ্ৰেটাৰ নাগালিমৰ অংশ হিচাপে নাগালেণ্ডৰ সৈতে একত্ৰিত কৰাৰ দাবী জনাইছে,  সেইবোৰত কুকিৰ বাসস্থানৰ বৃহৎ অঞ্চল আছিল ।  মণিপুৰৰ কুকিসকলে ফলস্বৰূপে নিজকে সংগঠিত কৰাৰ প্ৰয়োজনীয়তা অনুভৱ কৰিছিল যাতে তেওঁলোকৰ স্বাৰ্থ অধিক  সুৰক্ষিত কৰিব পাৰে ।  কুকি নিৰাপত্তাহীনতাও পাৰস্পৰিক জিলা আৰু অসামগ্ৰিক উন্নয়নৰ বাবে মেইটে সম্প্ৰদায়ৰ প্ৰতি অপছন্দৰ পৰাই উদ্ভৱ হৈছিল । কুকিসকলৰ সামাজিক অৰ্থনৈতিক আৰু ৰাজনৈতিক স্বাৰ্থৰ প্ৰতি লক্ষ্য ৰাখি  ১৯৫৮ চনত কুকি জাতীয় সেনাবাহিনী(KNA) গঠন কৰা হৈছিল ।  সামাজিক ৰাজনৈতিক প্ৰতিদ্বন্দ্বিতা অব্যাহত থকাৰ পটভূমিত ১৯৯২-১৯৯৪ চনত কুকিসকলে এন এছ চি এন (আই এম)ক ভূমি কৰ দিবলৈ অস্বীকাৰ কৰাৰ লগতে মাফাউ বান্ধৰ ক্ষতিপূৰণৰ তেওঁলোকৰ অংশৰ বাবে নাগা কুকি সংঘৰ্ষৰ সূচনা হয় । ১৯৯২ চনত দুয়োটা সম্প্ৰদায়ৰ মাজত উত্তেজনা সৃষ্টি হৈ হিংসাত্মক সংঘাতলৈ পৰিণত হয় ।  তাৰ ফলত বহু দুখ লগা পৰিস্থিতিৰ সৃস্তি হৈছিল । হিংসাৰ ফলত বহু লোকে নিজৰ শ শ গাঁও হেৰুৱাইছিল, আৰু হাজাৰ হাজাৰ লোকক স্থানচ্যুত কৰিছিল ।

NSCN(IM)- ৰ সাৰ্বভৌম নাগালিমৰ দাবীত কুকিসকলৰ মাটি অন্তৰ্ভুক্ত কৰছিল । কুকিসকলে ১৯৯০ চনৰ আৰম্ভণিতে NSCN(IM) ৰ কথিত অত্যাচাৰৰ বিৰুদ্ধে তেওঁলোকৰ বিদ্ৰোহৰ সূচনা কৰিছিল । ১৯৯২-১৯৯৩ চনত কুকি নগা জনগোষ্ঠীয় সংঘাতত সম্প্ৰদায়ৰ মাটিৰ টুকুৰাৰ দাবীৰ ফলত উদ্ভৱ হোৱা এক ৰক্তাক্ত যুঁজ দেখা গৈছিল, যাৰ ফলত মহিলা আৰু শিশুকে ধৰি শতাধিক লোকৰ মৃত্যু হৈছিল । কুকিসকলে নিজৰ পূৰ্বপুৰুষৰ মাটি হিচাপে দাবী কৰা বৃহৎ মাটিৰ ট্ৰেকবোৰো মণিপুৰৰ (মণিপুৰী মুছলমান সকল)ৰ স্বাৰ্থ ৰক্ষাৰ বাবে পিপলছ ইউনাইটেড লিবাৰেচন ফ্ৰন্ট(PULF)ৰ দৰে ইছলামবাদী নাগসকলে দাবী কৰে আৰু ৰাজ্যখনৰ পৰা অহা টাংখুল নাগা টি.মুইভাৰ নেতৃত্বত এনএছচিএনৰ গ্ৰেটাৰ নাগালিম দাবীৰ এটা অংশ ।  নব্বৈৰ দশকৰ আৰম্ভণিতে নগা আৰু কুকিসকলৰ মাজত হোৱা জাতিগত সংঘৰ্ষৰ পিছত কেইবাটাও কুকি সংগঠন গঠন কৰা হয় । আন কেইবাটাও জনগোষ্ঠী, যেনে পাইটে, ৱাইফেই আৰু বহুতে নিজাকৈ সশস্ত্ৰ গোট স্থাপন কৰিছিল । একেদৰে ' পাংগাল ' সংগঠনো গঠন কৰা হৈছে ৷ এই সংঘৰ্ষৰ পিছত ১৯৯৩ চনৰ ১৩ ছেপ্টেম্বৰত জৌপি হত্যাকাণ্ড নামেৰে জনাজাত এটা ডাঙৰ কাণ্ড সংঘটিত হয় য'ত ৮৮ জন কুকি নিহত হয় ।  এই দিনটোক কুকিসকলে ‘ক’লা দিন’ হিচাপে চিহ্নিত কৰে ।  এইবোৰৰ পিছত ১৯৯৭-৯৮ চনত কুকি-জ’মি সংঘাত হৈছিল, য'ত আটাইতকৈ বেছি ক্ষতিগ্ৰস্ত অঞ্চল আছিল চুৰাচন্দপুৰ ।  ইয়াৰ ফলত কুকি জনসংখ্যাৰ বৃহৎ পৰিসৰৰ প্ৰব্ৰজন ঘটিছিল ।

নাগালিম

NSCN-IM-এ মণিপুৰৰ নাগালেণ্ড,উত্তৰ কাছাৰ আৰু পাহাৰীয়া অঞ্চলত নিজৰ কাৰ্য্যকলাপ সম্প্ৰসাৰণ কৰিছে।  ইয়াৰ  বিদ্ৰোহী সমস্যাই মণিপুৰৰ দৈনন্দিন জীৱনত এক বৃহৎ স্থান দখল কৰিছে । আজি উত্তৰ-পূব ভাৰতৰ আটাইতকৈ ডাঙৰ আগশাৰীৰ বিদ্ৰোহী গোট, যিয়ে নাগালেণ্ডৰ স্বাধীনতাৰ দাবীৰ প্ৰচাৰ কৰিছিল । তদুপৰি কুকি বিদ্ৰোহীসকলেও পাহাৰীয়া অঞ্চলত সক্ৰিয়ভাৱে কাম কৰি আছে । । তেওঁলোকৰ চূড়ান্ত উদ্দেশ্য হৈছে কুকি গৃহভূমি প্ৰতিষ্ঠা কৰা । কিন্তু সকলোৱে জানে যে উপত্যকাৰ বিদ্ৰোহীসকলে স্বাধীন মণিপুৰৰ বাবে যুঁজি থকাৰ সময়তে পাহাৰত থকাসকলে মণিপুৰৰ নগা বসবাস কৰা অঞ্চলকে ধৰি স্বাধীন নগাভূমিৰ বাবে সংগ্ৰাম আৰম্ভ কৰিছে । যুদ্ধৰ আন এটা কাৰণ হৈছে বৃহত্তৰ কুকি গৃহভূমি গঠনৰ উদ্দেশ্যে কুকি  বৰ্তমান মণিপুৰ বিদ্ৰোহৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ কেন্দ্ৰত পৰিণত হৈছে ।

 চুবুৰীয়া অঞ্চল নাগালেণ্ডৰ নগা আন্দোলন মণিপুৰৰ পাহাৰীয়া জিলালৈ বিয়পি পৰিল আৰু NSCN(IM)-এ ইয়াৰ বেছিভাগেই নিয়ন্ত্ৰণ কৰাৰ লগতে 'নাগালিম' (বৃহৎ নাগালেণ্ড)ৰ বাবে হেঁচা প্ৰয়োগ কৰিলে, যিটো উপত্যকাটোত মণিপুৰৰ 'ভূখণ্ডৰ অখণ্ডতা'ৰ বাবে 'ভাবুকি' হিচাপে ধৰা হয় । তাৰ পিছৰ বছৰবোৰত মণিপুৰত বিভিন্ন উগ্ৰপন্থী সংগঠনে দলীয় সংঘৰ্ষত লিপ্ত হোৱা লোকসকলৰ ওপৰত নিৰাপত্তা বাহিনীৰ ওপৰত মাৰাত্মক আক্ৰমণ চলোৱাৰ ফলত হিংসাত্মক পৰিস্থিতিৰ সৃষ্টি হৈছিল । মণিপুৰৰ ভৌগোলিক এলেকাৰ ন দশম ভাগ পাহাৰসমূহে বহন কৰে, ইয়াৰ জনসংখ্যা কম ,য'ত ৰাজ্যসমূহৰ অধিকাংশ জনসংখ্যা উপত্যকাটোত কেন্দ্ৰীভূত হৈ আছে । ইম্ফল উপত্যকাত মেইটে সম্প্ৰদায়ৰ সংখ্যাগৰিষ্ঠতা আছে, আনহাতে চৌদিশৰ পাহাৰীয়া জিলাসমূহত নগা আৰু কুকিসকলে বাস কৰে ।

১৯৯২ চনত নাগা কুকি সংঘাত আৰম্ভ হোৱাৰ বাবে কুকিসকলক দায়ী বুলি অভিযোগ কৰি নাগালিম ইছাক-মুইভা(NSCN-IM) ফৈদৰ ৰাষ্ট্ৰীয় সমাজবাদী পৰিষদে কুকিসকলক তীব্ৰ সমালোচনা কৰিছে।  কুকিৰ মতে,তামেংলং আৰু পূৰ্বৰ সেনাপতি জিলাৰ বিভিন্ন স্থানত এদিনতে মহিলা আৰু শিশুকে ধৰি ১১৫ জন কুকি গাঁওবাসীক ( NSCN-IM)ৰ সশস্ত্ৰ কেডাৰে হত্যা কৰাৰ অভিযোগ উত্থাপন হৈছে  তামেংলং আৰু ১৯৯৩ চনৰ ১৩ ছেপ্টেম্বৰত জনাজাত পূৰ্বৰ সেনাপতি জিলাখনক 'জৌপি হত্যাকাণ্ড' বুলি কোৱা হয় ।

 কুকি,নগা, ভূমি বিবাদে ১৫০ টা পৰিয়ালক গৃহহীন কৰি পেলাইছিল

২০২০ বৰ্ষৰ ১৬ মাৰ্চ তাৰিখে কামজং জিলাৰ চাছাদ গাঁৱত এক ভয়াবহ অগ্নিকাণ্ড সংঘটিত হয় । এই আক্ৰমণত লুণ্ঠন আৰু লুণ্ঠনৰ কাৰ্য্য, চুবুৰীয়া ছামপুই গাঁৱৰ পৰা অহা এটা অস্ত্ৰধাৰী লোকে সংঘটিত কৰা বুলি অভিযোগ উত্থাপন হৈছে । গাঁওসমূহৰ ঝুম পথাৰ, ১৫০ টাতকৈও অধিক ঘৰ আৰু ১০ খন বাহন জলাই দিয়া হয়। চাছাদ গাঁৱত বাস কৰা কুকি জনগোষ্ঠীৰ সতৰ্কবাণী আৰু সমপুই গাঁৱৰ টাংখুল নাগা সম্প্ৰদায়ৰ মাজত চলি থকা জনগোষ্ঠীয় সংঘৰ্ষৰ মূলতে ইয়াৰ ভূমিৰ মালিকীস্বত্ব । ১৯৯৩ -৯৪ চনত ভূমি সম্পদৰ মালিকীস্বত্বৰ একেটা বিষয়ক লৈ দুয়োটা সম্প্ৰদায়ৰ মাজত হোৱা সাম্প্ৰদায়িক সংঘৰ্ষৰ সোঁৱৰণী আছিল । এই হিংসাত্মক কাণ্ডটোৱে দুয়োটা সম্প্ৰদায়ৰ শতাধিক লোকৰ হত্যাকাণ্ডৰ সূচনা কৰিছিল । চাছাদ আৰু চামপুই গাঁও কামজং জিলাৰ অংশ । কামজং জিলাত প্ৰধানকৈ তাংখুল নগা ,যিসকলে ইয়াক নিজৰ পূৰ্বপুৰুষৰ ভূখণ্ড বুলি গণ্য কৰে । কুকিসকলে ইফালে, ইয়াক ঐতিহাসিক তাৎপৰ্যৰে তেওঁলোকৰ পূৰ্বপুৰুষৰ ভূমি বুলি দাবী কৰে । নাগালেণ্ডৰ জাতীয় সমাজবাদী পৰিষদৰ দ্বাৰা সমৰ্থিত টাংখুল নাগাসকলে এই দাবী খণ্ডন কৰে।

২০২০ চনৰ ১৫ মাৰ্চত,কুকিসকলৰ মালিকানাধীন ঝুম খেতিৰ অধীনত প্ৰায় ৩০ একৰ মাটি, কিছুমান অচিনাক্ত ব্যক্তিয়ে জ্বলাই দিয়ে । চাছাদ গাঁৱৰ কুকি জনগোষ্ঠীয়ে ইয়াৰ চুবুৰীয়া চামপুই গাঁৱৰ টাংখুল নাগাসকলক দোষাৰোপ কৰিছিল, তেখেতসকলে কৈছিল যে তেওঁলোকে চাছাদৰ মাটিৰ মালিকীস্বত্বক স্বীকৃতি দিয়া চৰকাৰী নথিপত্ৰসমূহ ধ্বংস কৰিব বিচাৰিছিল, আৰু তাৰ প্ৰতিশোধ হিচাপে ক্ষতিগ্ৰস্ত নগা সম্প্ৰদায়ে পিছদিনা চাছাদ গাঁও আক্ৰমণ কৰি ,ঘৰ আৰু বাহন জ্বলাই দিয়ে । NSCN (IM)-এ চাছাদক আক্ৰমণ কৰা বুলি অস্বীকাৰ কৰিছিল আৰু কামজং বাসিন্দাসকলৰ ওপৰত আঙুলিয়াই দিছিল, আৰু নগাসকলক উত্তেজিত কৰাৰ বাবে কুকিসকলক দোষাৰোপ কৰিছিল । আক্ৰমণৰ বিয়লি এশৰো অধিক পৰিয়াল গৃহহীন হৈ পৰে ।

 Armed forces (Special Power) Act(AFSPA)

১৯৮০ চনত মণিপুৰক অশান্ত অঞ্চল হিচাপে ঘোষণা কৰা হৈছিল , সেইবাবে মণিপুৰত সশস্ত্ৰ বাহিনীৰ বিশেষ ক্ষমতা আইন প্ৰদান কৰা হৈছিল । (AFSPA)ৰ অধীনত আছে  সামৰিক বাহিনীক ব্যাপক ক্ষমতা প্ৰদান কৰা আৰু শীৰ্ষ অতিমাত্ৰাৰ নেতৃত্ব দিয়া । সশস্ত্ৰ বাহিনীৰ আইন ১৯৫৮ মণিপুৰৰ জনসাধাৰণৰ ওপৰত জাপি দিয়া হৈছিল আৰু সকলো ক্ষমতাৰে সজ্জিত এই  সেনাই গাঁওবাসীক আক্ৰমণ কৰে, আৰু বহুত নিৰীহ গাঁৱৰ লোকক গ্ৰেপ্তাৰ কৰি অত্যাচাৰ কৰে, আৰু বিদ্ৰোহী কৰ্মী বুলি  জেললৈ প্ৰেৰণ কৰি দিছিল ।  ভুৱা এনকাউণ্টাৰত বহু লোক নিহত হৈছিল ।

 মণিপুৰত বিদ্ৰোহ নিয়ন্ত্ৰণৰ বাবে অতিৰিক্ত সেনা নিয়োগ কৰাৰ ফলত স্থানীয় ৰাইজৰ মাজত ক্ষোভৰ সৃষ্টি হৈছিল । মনোৰমা দেৱীক হত্যা কৰাৰ ই এটা জলন্ত  উদাহৰণ । তেওঁক ২০০৪ চনৰ ১১ জুলাইৰ দিনৰ ভাগত ঘৰৰ পৰা গ্ৰেপ্তাৰ কৰা হয় আৰু পিছত ১৯টা গুলীৰে ভৰা তাইৰ মৃতদেহটো পথৰ কাষত  উদ্ধাৰ কৰা হয় । এই বিষয়টোৱে মণিপুৰৰ জনসাধাৰণে (AFSPA)ৰ বিৰুদ্ধে ব্যাপক প্ৰতিবাদৰ সূচনা কৰিছিল । সংকটৰ সময়ত প্ৰধানমন্ত্ৰীয়ে মণিপুৰৰ জনসাধাৰণক আতংকিত কৰে যে তেওঁ আনটো আইনৰ ঠাইত অধিক মানৱীয় আইন প্ৰণয়ন কৰাৰ কথা বিবেচনা কৰিব যিয়ে ৰাষ্ট্ৰীয় নিৰাপত্তা আৰু নাগৰিকৰ অধিকাৰ দুয়োটাকে সমাধান কৰিব ।সংকটৰ সময়ত প্ৰধানমন্ত্ৰীয়ে মণিপুৰৰ জনসাধাৰণক আতংকিত কৰিছিল যে তেওঁ আনটো আইন সলনি কৰাৰ কথা বিবেচনা কৰিব। ৰাজ্যখনৰ মানুহে এতিয়াও চৰকাৰৰ পৰা ইতিবাচক সঁহাৰি লাভ কৰাত ব্যৰ্থ হৈছে যিয়ে হয়তো পুনৰ অবাঞ্চিত কাণ্ডক আমন্ত্ৰণ জনাব। শেহতীয়াকৈ ইৰম শৰ্মিলাই আএফএছপিএৰ বিৰুদ্ধে অনশন কৰি জাতিসমূহৰ মনোযোগ কিছু পৰিমাণে আকৰ্ষণ কৰিছিল । ১৬ বছৰ ধৰি তেওঁ ইয়াৰ প্ৰতিবাদত অনশন ৰাখিছিল । ৰাজ্যৰ পৰা AFSPA আঁতৰোৱালৈকে অনশন অব্যাহত ৰাখিবলৈ তেওঁ দৃঢ়প্ৰতিজ্ঞ কৰি লৈছিল । কিন্তু কেন্দ্ৰীয়  মন্ত্ৰীসকলৰ কোনোৱেই তেওঁক সৌজন্যমূলক আহ্বান নকৰিলে । আৰু অৱশেষত ২০১৬ চনৰ ৯ আগষ্টত তেওঁৰ অনশনৰ অৱষান ঘটে ।  এই আইনখন মূলতঃ বিদ্ৰোহ নিয়ন্ত্ৰণৰ বাবে জাপি দিয়া হৈছিল আৰু বছৰ বছৰ ধৰি অসামৰিক প্ৰশাসনক পক্ষাঘাতৰ পৰা পুনৰুজ্জীৱিত কৰিছিল । দেশৰ ওপৰত বিদ্ৰোহী সংগঠন  বৃদ্ধি পাইছে আৰু প্ৰশাসন অধিক পক্ষাঘাতগ্ৰস্ত হৈয়েই আছে । ৰাষ্ট্ৰৰ ভৱিষ্যত বৃদ্ধিৰ বাবে পুনৰ পৰীক্ষা কৰি বিদ্ৰোহ প্ৰতিৰোধৰ বিকল্প পৰিকল্পনা প্ৰণয়ন কৰাটো গুৰুত্বপূৰ্ণ ।

ইংলো- কুকি যুদ্ধৰ শতবাৰ্ষিকী উপলক্ষে কুকিসকলে স্থাপন কৰা শিলৰ স্মৃতিসৌধ নমাই দিয়াৰ সিদ্ধান্ত মণিপুৰ চৰকাৰৰ

১৯১৯ চনত ইংলো কুকি যুদ্ধ সমাপ্ত হোৱাৰ পিছত প্ৰশাসনিক  সূচনাৰ বাবে মণিপুৰ ৰাজ্যখনক চাৰিটা ক্ষেত্ৰত ভাগ কৰা হয়: ইম্ফল, চূৰাচান্দপুৰ,তামেংলং (যিটো কুকি,কাবুই নাগা আৰু কটচনাগাসকলে বাস কৰিছিল) আৰু উখৰুল(যিটোত কুকি আৰু টাংখুল নাগাসকলে বাস কৰিছিল)

মণিপুৰৰ পুনৰ্গঠনক যুদ্ধৰ আটাইতকৈ কেন্দ্ৰীয় ফল বুলি উল্লেখ কৰা হৈছে। পূৰ্বতে কোনো আমোলাতন্ত্ৰিক নিয়ন্ত্ৰণত অভ্যস্ত নোহোৱা কুকি মুখীয়ালসকলে এতিয়া আমোলাতন্ত্ৰিকভাৱে কাম কৰিব লাগিব ।

তদুপৰি, চুবুৰীয়া দেশ ম্যানমাৰৰ পৰা ১৮ শতিকাৰ শেষৰ ফালে/১৯ শতিকাৰ আৰম্ভণিতে কুকিসকল মণিপুৰলৈ আহিছিল বুলি বিশ্বাস কৰা হয় । কুকিসকলৰ কিছুমানে ম্যানমাৰ সীমান্তৰ কাষতে বসতি স্থাপন কৰাৰ বিপৰীতে আন কিছুমানে নগা গাঁৱত বসতি স্থাপন কৰে,  যিটো শেষত দুয়োটা জনগোষ্ঠীৰ মাজত এক বিতৰ্কিত বিষয় হৈ পৰে । ঔপনিৱেশিক যুগত দুয়োৰে মাজৰ সম্পৰ্ক বেয়া হৈ পৰিছিল আৰু ইংলো-কুকি যুদ্ধৰ সময়ত নিম্ন স্তৰত উপনীত হৈছিল,  টাংখুল নগাসকলৰ মৌখিক ইতিহাসত 'অন্ধকাৰ সময়'  বুলি উল্লেখ কৰা হৈছিল মূলতঃ ,  পৰিচয় আৰু ভূমিয়ে তেওঁলোকৰ জাতিগত সংঘাত নিয়ন্ত্ৰণ কৰে । মণিপুৰৰ পাহাৰত ১০০ জনতকৈ অধিক কুকি সাধাৰণ নাগৰিক নিহত হোৱাৰ অভিযোগ উঠিছিল ।

কুকিসকলৰ শতবাৰ্ষিকীৰ, বিভিন্ন উত্তৰ-পূব ৰাজ্যৰ কুকি জনগোষ্ঠীৰ শীৰ্ষ সংস্থা (KIC) ৰ তত্বাৱধানত থকা ইংলো কুকি যুদ্ধ শতবাৰ্ষিক স্মৃতিসৌধ সমিতিয়ে সকলো কুকি গাঁৱকে শিলালিপি থকা স্মৃতিশিল স্থাপন কৰিবলৈ অনুৰোধ জনায়, 'পূৰ্বপুৰুষৰ ভূমি আৰু স্বাধীনতাৰ প্ৰতিৰক্ষাত ', যুদ্ধৰ সময়ত ব্ৰিটিছসকলৰ সৈতে যুঁজ দিয়া তেওঁলোকৰ পূৰ্বপুৰুষসকলৰ স্মৃতিত । কিন্তু নগা সংস্থাসমূহে কুকিসকলে নাগাসকলৰ পূৰ্বপুৰুষৰ ভূমিত এই শিলৰ স্মৃতিসৌধ স্থাপন কৰাত আপত্তি কৰিছিল ।  নাগাসকলে দাবী কৰিছিল যে কুকিসকলে ইতিহাস বিকৃত কৰাৰ চেষ্টা কৰি আহিছে কাৰণ ইংলো -কুকি যুদ্ধ হোৱা নাই কিন্তু ১৯১৭ চনত কুকি বিদ্ৰোহ হৈছে । ব্ৰিটিছৰ বিৰুদ্ধে কুকি বিদ্ৰোহ শ্ৰমিক নিয়োগ অভিযানৰ বাবে হোৱা বুলি মণিপুৰৰ নগাসকলৰ শীৰ্ষ সংস্থাই ইউনাইটেড নগাপৰিষদে (UNC) দৃঢ়তাৰে কয় । ইয়াৰ পিছতে নগাসকলে ৰাজ্য চৰকাৰক এনেদৰে উপযুক্ত পদক্ষেপ ল'বলৈ প্ৰেৰণ কৰে যাতে মণিপুৰৰ ইতিহাস বিকৃত নহয় । কুকি আৰু নগাসকলৰ মাজত উত্তেজনা নতুন নহয়,তাৰ পিছতে  মণিপুৰ চৰকাৰে শিলৰ স্মৃতিসৌধসমূহ নমাই দিবলৈ নিৰ্দেশ দিয়ে।

২০১৭ চনৰ ভিতৰত মণিপুৰত সৰ্বাধিক বিদ্ৰোহ সম্পৰ্কীয় হত্যাকাণ্ড সংঘটিত হৈছে

বছৰটোৰ ভিতৰত ২৩ জন বিদ্ৰোহী, ২৩ জন সাধাৰণ নাগৰিক আৰু ৯ জন নিৰাপত্তাৰক্ষীকে ধৰি ৫৫ জন লোকে বিদ্ৰোহ সম্পৰ্কীয় কাণ্ডত প্ৰাণ হেৰুৱাইছিল আৰু ১৬৭ টা গোচৰ ৰুজু হৈছিল । বছৰটোৰ ভিতৰত ২৩ জন বিদ্ৰোহী, ২৩ জন সাধাৰণ নাগৰিক আৰু ৯ জন নিৰাপত্তাৰক্ষীকে ধৰি ৫৫ জন লোকে বিদ্ৰোহ সম্পৰ্কীয় কাণ্ডত প্ৰাণ হেৰুৱাইছিল আৰু ১৬৭ টা গোচৰ ৰুজু হৈছিল । এই কাণ্ডসমূহৰ মূল কাৰণ হৈছে ‘Coordination Committee’ ৰ কাৰ্য্যকলাপ, য'ত KCP ,KYKL, PREPAK, RPF,  আৰু UNLF অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হৈছে । ১৯৯২ চনৰ পৰা ২০১৮ চনৰ ভিতৰত মণিপুৰত বিদ্ৰোহ সম্পৰ্কীয় কাণ্ডত কমেও ৬১৫১ জন লোক নিহত হৈছিল । কিন্তু বৰ্তমান মৃত্যু হোৱা লোকৰ সংখ্যা হ্ৰাস পোৱাৰ ধাৰা দেখুওৱা হৈছে । ২০০৮ চনত ৪৮৫ জন বিদ্ৰোহজনিত লোকৰ মৃত্যু হৈছিল । যিটো ২০১২ চনত ১১০ লৈ , আৰু ২০১৮ চনত ২৪ টালৈ হ্ৰাস পাইছে ।

মণিপুৰত বিদ্ৰোহৰ বৰ্তমানৰ দৃশ্যপট

বৰ্তমান মণিপুৰত ১০টা কেচিপি ফৈদ আৰু ১৯ টা কুকি সংগঠনকে ধৰি ৩০টাতকৈও অধিক উগ্ৰপন্থী সংগঠন (১২টা সক্ৰিয়) ৰাজ্যখনত কাৰ্যকৰী হৈ আছে । ৰাজ্যৰ পাহাৰীয়া জিলাৰ কিছু অংশত এন এছ চি এন (আই এম) আৰু এন এছ চি এন-কেৰ দৰে নগা উগ্ৰপন্থী সংগঠনেও কাম কৰি আছে ।  কুকি সংগঠনসমূহে এতিয়া চৰকাৰৰ সৈতে কাৰ্য্যকলাপ স্থগিত ৰাখিছে ।  মণিপুৰত , উপত্যকা ভিত্তিক সক্ৰিয় হৈ থাকিল আৰু নিৰাপত্তা বাহিনীৰ অভিযানে তেওঁলোকৰ সামৰ্থ্যত বিশেষ পাৰ্থক্য আনিব পৰা নাই ।  বিদ্ৰোহীসকলৰ এটা স্বীকৃত নীতি আছে যে ৰাজ্যিক আৰক্ষীৰ লোকসকলক লক্ষ্য কৰি লোৱা নহয়, যদিহে পৰিস্থিতিয়ে দাবী নকৰে ।

 উত্তৰ-পূব মণিপুৰ ভিত্তিক উগ্ৰপন্থীসকলৰ অন্যান্য বিদ্ৰোহৰ বিপৰীতে ইয়াৰ বৈশিষ্ট্য হৈছে কম মাত্ৰাৰ বিফলতা আৰু সুসংগঠিত চোৰাংচোৱা নেটৱৰ্ক । স্থানীয় আৰক্ষী কৰ্মীসকলক লক্ষ্য কৰি লোৱাৰ পৰাও তেওঁলোকে এৰাই চলিছে, যাৰ ফলত জনসমৰ্থন লাভ কৰাৰ লক্ষ্য ৰাখিছে । উগ্ৰপন্থী গোটসমূহৰ বাবে ধন দাবীৰ মূল উৎস হৈয়েই আছে । হিন্দু মন্দিৰ,শিক্ষা প্ৰতিষ্ঠান আৰু ব্যৱসায়িক প্ৰতিষ্ঠানসমূহক অবৈধ কৰ আৰোপৰ লক্ষ্য কৰি লোৱা বুলি জনা যায় । উগ্ৰপন্থীয়ে শিশুক নিৰ্যাতন চলোৱাৰ আশ্ৰয়ো লৈছে আৰু পিছলৈ শিশু সৈনিক হিচাপে নিয়োগ কৰিছে ।

 বৰ্তমান সময়ত সৰু সৰু কেইবাটাও সংগঠনৰ সৃষ্টি হৈছে । এটা সংগঠনৰ লগত আলোচনাত বহিলে আন এটা নতুন সংগঠনৰ জন্ম হয় । আৰু সকলো সংগঠনৰে নিজা নিজা দাবী আছে । এনেদৰে দিনে দিনে বিদ্ৰোহ বৃদ্ধি পাই গৈ আছে । ইয়াৰ লগত  এতিয়া ৰাজনীতিও জড়িত হৈ পৰিছে । ইয়াৰ পৰা  এইটোৱেই বুজিব  পাৰি যে মণিপুৰত বিদ্ৰোহী সংগঠনৰ সমস্যা এতিয়াও গা কৰি আছে । এই বিদ্ৰোহৰ সমস্যা কেতিয়া অন্ত পৰিব সেইয়া সময়েহে কব ।