আজি বিজয়া দশমীৰ দিনা খালী পেণ্ডেলবোৰক আলোড়িত কৰা মৌনতা আৰু পানীত মূৰ্তিৰ কোবৰ শব্দই, ভক্তৰ হৃদয়ত হিংস্ৰভাৱে বাজি উঠিছে। প্ৰায় এসপ্তাহজোৰা উদযাপনৰ অন্তত অন্ত পৰিল দুৰ্গা পূজাৰ উৎসৱ। সকলো ঠাইতে দেৱীক বিসৰ্জন দিয়া হৈছে। ভক্তসকলৰ বাবে ই এক তিতা-মিঠা মূহুৰ্ত।

পূব ভাৰতৰ জনসাধাৰণৰ, বিশেষকৈ পশ্চিমবংগৰ জনসাধাৰণৰ আটাইতকৈ প্ৰিয় উৎসৱ হৈছে দুৰ্গা পূজা। এই উৎসৱ সমগ্ৰ ভাৰততে পালন কৰা হয়, যদিও বেলেগ বেলেগ ৰীতি-নীতিৰে, ৯ দিন ধৰি পালন কৰা হয়। হিন্দু চন্দ্ৰ মাহৰ অশ্বিন মাহৰ দশম দিনটো বিজয়া দশমী বা দশেৰা হিচাপে পালন কৰা হয়। ইয়াত মহানৱৰাত্ৰী বা দুৰ্গাপূজাৰ ন দিনৰ অন্ত পৰে। ই বেয়াৰ ওপৰত ধাৰ্মিকতাৰ উদযাপন। এই কাহিনী অনুসৰি শিৱৰ পত্নী শক্তি বা পাৰ্বতীয়ে ন দিনীয়া দীঘলীয়া যুদ্ধৰ অন্তত মহিষাসুৰ নামৰ দানৱক পৰাস্ত কৰি বধ কৰে। স্কন্দ পুৰাণৰ মতে এয়াই হৈছে দেৱীৰ বিজয়। দূৰ্গামাই শক্তি অৰ্জন কৰি পৃথিৱীৰ পৰা সকলো অশুভ শক্তিক পৰাস্ত কৰি নিজৰ বংশক প্ৰতিটো দুখ-কষ্টৰ পৰা ৰক্ষা কৰে। হিন্দুসকলে সামাজিক সমাৱেশ পালন কৰি আত্মীয়-স্বজন, বন্ধু-বান্ধৱী, ওচৰ-চুবুৰীয়াক মিঠাই আৰু উপহাৰ আগবঢ়াই বিশ্বজুৰি এই উৎসৱ পালন কৰে।

দেৱী বৰণ

আটাইতকৈ আকৰ্ষণীয় অংশটো বিসৰ্জনৰ ঠিক আগতেই প্ৰণয়ন কৰা হয়, যিটো দেৱী বৰণ আৰু সেন্দুৰ খেলা নামেৰে জনাজাত। যিদিনা মা দুৰ্গাক বিদায় দিয়া হয় অৰ্থাৎ যিদিনা মূৰ্তি বিসৰ্জনৰ বাবে লৈ যায়, সেইদিনা অৰ্থাত আজি সেন্দুৰ উৎসৱ পালন কৰা হয়। দেৱী বৰণ হৈছে এক দীঘলীয়া প্ৰক্ৰিয়া, য’ত মহিলাসকলে দেৱী মাক মিঠাই, সেন্দুৰ আদি অন্যান্য সামগ্ৰী আগবঢ়ায়। এই দিনটোতে বিবাহিতা মহিলাসকলে মাতৃ দুৰ্গাক সুমথিৰা পাতেৰে ৰঙা ৰঙৰ ৰং আগবঢ়ায়। ইয়াৰ পিছত ইজনে সিজনৰ ওপৰত ৰঙা ৰঙৰ ৰং লগাই এই দিনটো উদযাপন কৰে। লগতে মহিলাসকলে নিজ স্বামীৰ সুখ আৰু দীৰ্ঘায়ু কামনা কৰে। মূৰ্তিবোৰ বিসৰ্জনৰ বাবে নিয়াৰ আগতে তেওঁলোকে দেৱীৰ পৰা অলপ পৰিমাণৰ সেন্দুৰ সংগ্ৰহ কৰে, কিয়নো তেওঁলোকে এই সেন্দুৰ ব্যৱহাৰ কৰিলে ই তেওঁলোকৰ স্বামীক সুস্বাস্থ্য প্ৰদান কৰিব বুলি বিশ্বাস কৰা হয়। এই ৰীতি-নীতিৰ উৎপত্তিৰ বিষয়ে জানিব পৰা হোৱা নাই যদিও ইয়াৰ আৰম্ভণি প্ৰায় ২০০ বছৰ আগতে হোৱা বুলি কোৱা হয়।

দশমীৰ দিনা এই পৰম্পৰা যুগ যুগ ধৰি চলি আহিছে। বিশেষকৈ বঙালী সমাজত ইয়াৰ গুৰুত্ব অতিশয় বেছি। মা বৰণ পৰম্পৰাগতভাৱে দেৱীক কৈলাশ পৰ্বতলৈ উভতি যোৱাৰ বাবে পালন কৰা হয়।  বছৰত এবাৰ মা দুৰ্গা মাতৃ গৃহলৈ আহে আৰু তেওঁ ৯  দিন মাতৃ গৃহত থাকে, যিটো দুৰ্গা পূজা হিচাপে পালন কৰা হয় বুলি বিশ্বাস কৰা হয়। এই সেন্দুৰ খেলা অনুষ্ঠান পশ্চিমবংগ আৰু বাংলাদেশৰ কিছু অংশত প্ৰথমে আৰম্ভ কৰা হৈছিল। বিশ্বাস কৰা হয় যে মা দূৰ্গা কেইদিনমান পৃথিৱীত আছিল, যাতে পিতৃ-মাতৃৰ ঘৰত সময় কটাব পাৰে। এই উৎসৱৰ সমগ্ৰ উদ্দেশ্য হৈছে মা দুৰ্গাৰ বাসগৃহলৈ ঘৰলৈ উভতি অহাৰ আনন্দ আৰু স্মৃতি। দশমীৰ দিনা অৰ্থাৎ আজি আকৌ হিমালয়ত স্বামী শিৱৰ বাসস্থানলৈ ৰাওনা হয় বুলি বিশ্বাস কৰা হয়। যিদৰে ছোৱালী এজনী মাতৃৰ ঘৰলৈ আহে আৰু তেওঁক সেৱা কৰা হয়, ঠিক তেনেদৰে নৱৰাত্ৰিৰ সময়তো মা দুৰ্গাক পূজা কৰা হয় আৰু সেৱা কৰা হয়। দশম দিনা দেৱী মা নিজৰ স্বামীৰ ঘৰ ভগৱান শিৱৰ কৈলাশ পৰ্বতলৈ যায়। কন্যা সন্তানক এৰি যোৱাৰ সময়ত খাদ্য সামগ্ৰী আৰু অন্যান্য ধৰণৰ উপহাৰ দিয়া হয়। একেদৰে বিসৰ্জনৰ পূৰ্বে মা দুৰ্গাক সকলো সামগ্ৰী বাণ্ডিলত ৰখা হয়। দেৱলোক পোৱাৰ পথত যাতে কোনো সমস্যাৰ সন্মুখীন নহয় তাৰ বাবে এনে কৰা হয়। এই প্ৰথাকে দেৱী বৰণ বোলা হয়। দেৱী বৰণ পৰম্পৰাত বিবাহিত মহিলাসকলে শাৰী পাতি থিয় হৈ শেষবাৰৰ বাবে মাতৃ দুৰ্গাক বিদায় দিয়ে। ইয়াৰ পিছত মা দূৰ্গাৰ চকুলো মচি দিয়ে আৰু তাৰ পিছত সেন্দুৰ লগাই মাক বিদায় দিয়া হয়।

তাৎপৰ্য্য অনুসৰি এই খেলাত লিপ্ত হোৱা মহিলাসকলে নিজৰ স্বামীৰ দীৰ্ঘায়ুৰ বাবে মা দুৰ্গাৰ ওচৰত প্ৰাৰ্থনা কৰে। সাধাৰণতে অবিবাহিত মহিলা আৰু বিধৱাসকলক এই অনুষ্ঠানত অংশগ্ৰহণ কৰাত বাধা দিয়া হয় যদিও শেহতীয়া বছৰবোৰত কিছুমান প্ৰগতিশীল চিন্তাই এই প্ৰথাত পৰিৱৰ্তন আনিছে। মা দুৰ্গাই সঁচাকৈয়ে বিবাহিত আৰু অবিবাহিত কন্যাক পৃথক কৰেনে?

মা দুৰ্গা যিহেতু সকলোৰে, সেয়ে এই অনুষ্ঠানত এতিয়া সকলো নাৰীকে সামৰি লোৱা হৈছে  বিবাহিত হওক বা বিধৱাই হওক। এয়া সকলো নাৰীৰ বাবে এক সাৰ্বজনীন বন্ধন আৰু কেৱল বিবাহিত মহিলাৰ মাজতে সীমাবদ্ধ নহয়। এই ৰীতি-নীতিয়ে এতিয়া আন জনগোষ্ঠীৰ মাজতো জনপ্ৰিয়তা লাভ কৰিবলৈ সক্ষম হৈছে।

বিজয়া দশমীৰ প্ৰধান মূল উদ্দেশ্য হৈছে বেয়াৰ ওপৰত ভালৰ বিজয় চিহ্নিত কৰা আৰু সামাজিক বন্ধনক প্ৰসাৰ কৰা। হিন্দুসকলৰ বাহিৰেও সকলো ধৰ্মৰ লোকসকল এই উৎসৱৰ অংশ হৈ পৰে কাৰণ এই দিনত সকলোকে মিঠাই বিতৰণ কৰা হয় আৰু উপহাৰ বিনিময় কৰা হয়।